Բնագիտություն

Լոլիկ

Լոլիկը (պոմիդոր) մորմազգիների ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույս է: Հայտնի է լոլիկի 3 տեսակ. պերուական, մազմզոտ, որոնց պտուղներն ուտելի չեն, և սովորական կամ իսկական: Վերջինիս են պատկանում լոլիկի բոլոր մշակովի սորտերը: ՀՀ-ում մշակվում է ամենուրեք:

Արմատն առանցքային է, ցողունը՝ խոտանման, ճյուղավորվող, գետնատարած կամ կանգուն, բարձրությունը՝ 0,3–2մ: Բույսն ամբողջովին պատված է խիտ կամ նոսր մազմզուկներով: Տերևները բարդ կենտփետրաձև են կամ լայնաբլթակ, բաց կամ մուգ կանաչ, դեղնա- կամ մոխրականաչ: Ծաղկաբույլը պարզ կամ բարդ ողկույզ է, ծաղիկները՝ երկսեռ, մանր, դեղին: Պտուղը հյութալի, բազմաբուն, բազմասերմ հատապտուղ է՝ կլոր, տափակ, երկարավուն, ձգված, կարմիր, վարդագույն, նարնջագույն, դեղին, սպիտակ: Պտղամաշկը հարթ է կամ տարբեր աստիճանի կողավոր: Սերմերը մանր են, ձվաձև, երիկամաձև, տափակ՝ ծածկված բաց և մուգ դեղնավուն մազիկներով: Ըստ հասունացման աստիճանի՝ լոլիկը լինում է վաղահաս, միջահաս և ուշահաս: Պտուղը համեղ է. պարունակում է շաքարներ, սպիտակուցներ, օրգանական թթուներ, ճարպեր, եթերայուղեր, վիտամիններ, նատրիումի, կալիումի, մագնեզիումի, ֆոսֆորի, քլորի, ծծմբի, երկաթի, պղնձի, ցինկի, յոդի, ֆտորի հետքեր, կանաչ զանգվածը՝ տոմատին (միջատասպան նյութ): Օգտագործվում են թարմ և վերամշակված (թթու դրած, հյութ, մածուկ և այլն): Պահածոների արտադրության մեջ կազմում է վերամշակվող բանջարեղենի 70–80%-ը: Լոլիկն աճում է բազմազան հողային և արհեստական սննդային միջավայրերում, ջերմա-, լուսա- և խոնավասեր է:

ՀՀ-ում ստեղծվել է լոլիկի մոտ 50 սորտ՝ Անահիտ, Արգավանդի 45, Նվեր, Լիա, Սյունիք, Գյումրի, Հոբելյանական 26, Գանձակ, Նուշ վաղահաս, Հայաստանի ջերմոցային և այլն:

ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱ

Երկրաբանական Թանգարանում

Մենք երկուշաբթի օրը գնացինք Երկրաբանական թանգարան: Այնտեց մեզ ցույց տվեցին բազմաթիվ քարեր և նկարներ: Հետո մեզ ցույց տվեցին Հայկական հինգ տարեկան հսկա փղի կմխք: Մենք զարմացանք, որ այդքան մեծ փիղը կարող է հինգ տարեկան լինել: Հետո մենք գնացին թանկարժեք քարերի մոտ: Քարերը շատ գեղեցիկ էին: Հետո մենք գնացինք մյուս սենյակ և մեզ ցույց տվեցին մանր քարեր: Այդ բոլորը քարերը շատ գեղեցիկ էին: Այնտեղ կար մի քար որը 38-39 կգ էր, այն տիեզերքից էր ընկել մեր երկրի վրա: Հետո մենք վերադարձանք դպրոց: Թանգարանը ինձ շատ դուր եկավ:

Ստուգում

1. Թվարկված երևույթներից, որն է ֆիզիկական: Համապատասխան տառը վերցնել շրջանակի մեջ:

ա/ աղի լուծվելը
բ/ կաթի թթվելը
գ/ կաղամբի թթվելը
դ/ սառույցի հալվելը 0,5

2. Գտնել սխալ պնդումը: Համապատասխան տառը վերցնել շրջանակի մեջ:
Քիմիական երևույթների ժամանակ չի փոխվում՝
ա/մարմնի ձևը 1
բ/բաղադրությունը

3. Անտառները համարվում են թթվածնի շտեմարան: Արդյոք դա ճիշտ է: Պատասխանը հիմնավորել: Ճիշտ է, որովհետև ծառերն մարդու համար թթվածին է արտադրում: 1

4. Գտնել սխալը և վերցնել օղակի մեջ:
ա/Վառվող նավթը կարելի է հանգցնել ջրով:
բ/Եթե առարկան այրվում է, նրա վրա պետք է ուղղել փրփուրի շիթ:
գ/Շիկացած մետաղը չի կարելի ջրով հանգցնել: 0

5. Թվարկել բնության 3 երևութներ, որոնք բնորոշ են գարնանը: Ցրտություն, մշուշ, անձրև 1

6. Ստորև բերված ռեակցիաներից որոնք են քայքայման, որոնք միացման:
S+Fe=FeS-միացման ռեակցիա
2NaCl=2Na+Cl2-Քայցայման ռեակցիա է
2H2+02=2H2O-միացման ռեակցիա
S+O2=SO2-միացման ռեակցիա 1

7. Թվարկեք որևէ նյութ, որ տեսել եք և պինդ, և հեղուկ, և գազային: Ջուր 1

8. Գրել պինդ, հեղուկ, գազային վառելիքի տեսակները: Որ տեսակն է համարվում էկոլոգիապես մաքուր վառելիք: Փայտ, նաֆթ 0,5

9. Գրել հիմնական և անցումային կլիմայական գոտիները: Շոգ է հասարակացում 0

10. Գրել Ֆիզիկական, քիմիական, բնական երևույթներից 3-ական օրինակ:

Ֆիզիկական-արթնանալ, հալվել, ժանգոտել

Քիմիական-փայտի այրվել, աղի լուծվելը, կաթի թթվելը, գետերի վարարում 0,5

6.5 միավոր